تعریف طراحی شهری
بر حسب دیدگاه متنوع محققان، تحولات در رشد دانش طراحی شهری، به ویژه در دهه اخیر، ظهور برخی همگرایی ها در تعاریف را نوید می دهد. تعاریف دوره متآخر، حول محور های زیر:
- نقد سر مشق و الگوی راحی شهری آرایشی
- لحاظ نمودن مفاهیم(پایداری اکولوژیک)(مشارکت استفاده کنندگان)و مقوله(مکان)در تعریف طراحی شهری
- تآکید بر خصلت میان رشته ای و گروهی این حرفه، همگرایی از خود نشان داده اند.
- مباحثات نظری محققان در حول خصیصه های مهم طراحی شهری شکل یافته است. تلقی از طراحی شهری به عنوان:
- «فعالیتی شهودی-هنری» در مقابل «مسئله گشایی تحلیلی»
- «خلق یک فرآورده» در مقابل «خلق یک فرآیند»
- «پاسخ به نیاز های انسان»در مقابل«بی توجهی به نیاز ها»
- «تجلی اراده و خلاقیت فردی» در مقابل «تجلی اراده و مشارکت جمعی استفاده کنندگان»
- «بخشی از یک رشته خاص» یا«فعالیتی میان رشته ای»
- «ساماندهی کالبدی شهر» در مقابل«تعین بخشی کیفیات غیر کالبدی شهر »
- «مداخله با هدف زیبا شناختی سطحی با تآکید بیش از حد بر اهمیت در یافت های حس بینایی و خصوصیات بصری محیط» در مقابل
- «مداخله با هدف ارتقا کیفیت تجربی-زیبا شناختی محیط، نه تنها بر دریافت کلیه حواس بلکه همچنین مبتنی بر دریافت های معقول و انضمامی» عمده ترین متغیر های توضیح دهنده تفاوت ها در تعاریف ارائه شده از طراحی شهری است.
- کوروش گلکار سه مؤلفه را برای این مبحث تعریف میکند که عبارت اند از :
- کیفیات عملکردی
- کیفیات تجربی-زیباشناختی
- کیفیات زیست محیطی
و طراحی شهری را این گونه تعریف میکند
طراحی شهری فعالیتی است میان رشته ای و گروهی که توأمان در برگیرندۀ فرآیند مسئله گشایی و راه حل هایی(فرآورده هایی)است که هدفشان سازمان بخشی کالبدی عرصه عمومی شهر به نحوی است که موجب ارتقای کیفیات عملکردی، زیست محیطی و تجربۀ زیبا شناختی مکان های شهری گردد.
طراحی فضای شهری
فضای شهری جایی است که تعاملات اجتماعی و جنب و جوش شهری در آنها به اوج می رسد. فضاهای شهری گویای نوع زندگی، طرز تفکر، سطح اقتصادی، نوع روابط اجتماعی و سایر اشتراکات ذهنی و عینی شهروندان در مقیاس شهر هستند و محصول رشد تدریجی و روند طبیعی تغییرات و تبلور زندگی مدنی یک شهر در طول زمان است. فضای شهری به مفهوم خاص و متداول آن در زبان تخصصی شهرسازی بخشی از فضای عمومی با خصوصیات متمایز است که زندگی شهری و مراوده اجتماعی در آنها صورت می گیرد.
فضای شهری ، فضای عمومی است خارج از عرصه خصوصی فعالیتهای خارج از فضای مسکونی، فضای خصوصی ادارات و … که در اختیار شهروندان و متعلق به شهروندان است.
طراحی فضای شهری در سلسه مراتب طرح های شهرسازی در حدفاصل بین معماری و شهرسازی قرار دارد .
ازیک سو به ساماندهی خلاق فضا که اقدامی معمارانه است توجه دارد و از دیگر سو تعامل مکانی و اجتماعی با عناصر شهری دارد . طراحی شهری که بستر فعالیتش فضا و محیط شهری است ، قصد دارد با توجه به ویژگیهای اجتماعی و قومی و تاریخی شهروندان و مقتضیات ساختاری و کالبدی شهر ، فضای شهری را هرچه بیشتر در خدمت مردم شهر درآورد و از این بابت علاوه بر تامین آسایش و رفاه شهروندان نیازهای روانی و عاطفی آنان را نیز برآورده سازد
اصول طراحی فضای شهری
۱- اصل پیوستگی فضا
۲- اصل همپیوندی عناصر شهری و واحدهای مسکونی
۳- اصل محصور کردن فضا یا محصوریت
۴- عناصر محصور کننده فضا
۵- میزان محصور بودن فضا
۶- اصل مقیاس و تناسب
۷- اصل تقارن در فضاهای شهری
۸- اصل فضاهای متباین
جایگاه طراحی شهری در برنامه ریزی راهبردی
تا چند دهه اخیر تحت تأثیر شهرسازی کارکرد نقش طراحی شهری بسیار کمرنگ بوده است. اما با رواج مفاهیم مربوط به توسعه پایدار و کیفیت زندگی از یک طرف و رواج طرح های ساختاری راهبردی از سوی دیگر، جایگاه و نقش طراحی شهری گسترده تر از قبل گشته است.
گسترش دانش طراحی شهری:
گسترش دانش طراحی شهری و روش‌های آن به نوعی پاسخگویی به نیازهای توسعه پایدار و برنامه ریزی مشارکتی و اعتلای کیفیت محیط محسوب می‌شود که به طور خلاصه عبارت اند از:
- تغییر از گرایش زیبایی شناختی به سمت کیفیت محیط
- تغییر از اهداف کالبدی به سمت اهداف اجتماعی فرهنگی
- تغییر از یک حرفه تخصصی به سمت یک دانش میان رشته ای
- تغییر از یک دیدگاه نخبه گرا به سمت نگرش جمعی و انسانی
- تغییر از تاکید بر محیط انسان ساخت به سمت محیط انسان ساخت و طبیعی
موضوعات و روش های جدید طراحی شهری
عمده این موضوعات در راستای تأمین نیازهای کیفی است که به عهده طراحی شهری واگذار شده است مانند: برنامه ریزی و طراحی فضاهای باز و سبز، برنامه ریزی و طراحی فضاهای پیاده، برنامه ریزی و طراحی مراکز فراغت و تفریح
بعد مقیاس در طراحی شهری
لازم است که طرح‌ها و پروژه های طراحی شهری در مقیاس های مختلف و در ارتباط با یکدیگر به اجرا در آیند.
تاکید بر طراحی اجتماعات محلی
یکی از گرایش های جدید در برنامه ریزی ساختاری راهبردی تاکید بیشتر بر موضوعات خرد و موضوعات محسوس و مشخص انسانی در قلمرو اجتماعات محلی است که در نتیجه به تقویت جایگاه طراحی شهری در طرح های توسعه و عمران شهری منجر شده است علت اصلی این گرایش پرهیز از کلیت گرایی شهرسازی مدرن و توجه بیشتر به شرایط و نیازهای محلی و لزوم تقویت و احیای فضاهای جمعی و هویت فضایی است. در همین راستا امروزه مفهوم واحد همسایگی کمتر مورد توجه برنامه ریزان و طراحان شهری است بر عکس مفهوم اجتماع محلی اهمیت بیشتری یافته است که بیانگر این تحول است که طراحی شهری برخلاف گذشته چندان تاکید بر بناها و آثار منفرد معماری و یا تقسیمات عملکردی یکسان ندارد بلکه علاقه بیشتری به فضاهای عمومی و نیمه عمومی نشان می دهد.